ชุมชนพิทักษ์ป่า Forest Guardians

สถานการณ์ฝุ่นควันพิษ PM2.5 และไฟป่ากลายเป็นปัญหาที่ทวีความรุนแรงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้เกิดการสูญเสียชีวิตและบาดเจ็บทั้งผู้คนและสัตว์ป่าน้อยใหญ่ พื้นที่ป่าไม้โดนเผาไปกว่า 3 ล้านไร่ทุกปี โดยพื้นที่เผาไหม้ทั่วประเทศนั้นเป็นการไหม้จากไฟป่าถึง 65% ซึ่งเป็นต้นทางสำคัญของฝุ่นพิษ pm2.5 ที่กำลังทำลายสุขภาพของคนทั่วประเทศอย่างรุนแรง เกิดมะเร็งปอดและโรคทางเดินหายใจดังที่เห็นตามข่าวอยู่ตลอดเวลา

เนื่องจากพื้นที่ป่ามีถึง 102 ล้านไร่ทั่วประเทศ ลำพังกำลังของเจ้าหน้าที่ของรัฐจึงไม่เพียงพอ ชุมชนหมู่บ้านได้ร่วมแรงร่วมใจกันดูแลป่าร่วมกับเจ้าหน้าที่ฯ ช่วยป้องกันและดับไฟ และยังฟื้นฟูปลูกป่าทุกๆปี โดยที่แทบไม่มีความช่วยเหลือจากภายนอกเข้าไปเลย ทั้งๆที่การพิทักษ์ป่าของชุมชนในพื้นที่ป่าต้นน้ำเหล่านี้ส่งผลโดยตรงกับคุณภาพชีวิตของคนเมืองอย่างเรา  จึงเกิดโครงการสนับสนุนให้ชุมชนพิทักษ์ป่าได้มีทรัพยากรและเครื่องมือเพียงพอที่จะดูแลป่าหลายร้อยหรือหลายพันไร่ รอบๆหมู่บ้านของพวกเขาได้ 

มีตัวอย่างมากมายของชุมชนหมู่บ้านที่กลายเป็นผู้พิทักษ์ป่า ที่คอยจัดการป้องกันและดับไฟ นอกจากนั้นยังป้องกันการบุกรุกป่า ร่วมปลูกฟื้นฟู และหาวิธีอยู่ร่วมกับป่าแต่ได้ประโยชน์อย่างยั่งยืนอีกด้วย เช่น ในปี 2567 มีการสนับสนุนชุมชนในพื้นที่บ้านแม่สาน้อย บ้านปงไคร้ ซึ่งดูแลป่าต้นน้ำที่สมบูรณ์และสวยงามหลายพันไร่ในเขตอุทยานสุเทพปุย เกิดการรวมทีมชุมชนทุกเจนเนอเรชันในพื้นที่ ทั้งทำแนวกันไฟหลายสิบกิโล อยู่ยามเฝ้าระวังไฟในป่ากันสามเดือน และเข้าเผชิญไฟร่วมกับเจ้าหน้าที่ จนสามารถลดพื้นที่เผาไหม้ความร้อนได้กว่า 70% เกิดกติกาชุมชนที่เกี่ยวกับการจัดการไฟและการใช้ประโยชน์พื้นที่ป่า ชาวบ้านช่วยกันปลูกต้นไม้ท้องถิ่นที่ทนไฟเป็นแนวกันไฟธรรมชาติ และเพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ และยังพัฒนาให้เกิดกิจกรรมเศรษฐกิจเชิงดูแลป่าในพื้นที่ เพื่อลดการพึ่งพางบจากภายนอกอีกด้วย 

จากความสำเร็จดังกล่าวและอีกหลายตัวอย่างของเครือข่ายป่าชุมชน จึงเกิดการต่อยอดการสนับสนุนกลายมาเป็นโครงการชุมชนพิทักษ์ป่า ที่จะขยายไปสนับสนุนชุมชนอีกหลายสิบชุมชนในปี 2568 นี้ เพื่อเตรียมรับมือกับฤดูกาลแห่งไฟป่าในประเทศไทย ที่กำลังจะมาในเดือนมีนาคม ไปจนถึงต้อนฤดูฝนนี้ เพื่อที่ทุกฝ่ายจะได้มีความพร้อมรับความเสี่ยงของไฟป่า ที่ถาโถมจากวิกฤตสภาพอากาศของโลก เพราะไม่อยากจะให้เกิดขึ้นไฟป่าที่รุนแรงมากอย่างไฟป่าที่แคลิฟอเนียในช่วงปีใหม่ ซึ่งรุนแรงที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์

นอกจากนั้น ยังมีความซับซ้อนเรื่องการที่ชุมชนในพื้นที่ป่าไม่มีสิทธิในการจัดการที่ดินทำกินของตนเอง ทั้งๆ ที่หลายชุมชนอยู่มาก่อนการประกาศเขตป่าและอุทยาน ซึ่งชาวบ้านมักรู้สึกว่าไม่เป็นธรรม จึงเกิดปัญหาในพื้นที่จนนำไปสู่ไฟป่าที่เกิดจากความขัดแย้ง โครงการจึงร่วมกับชุดงานวิจัยของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ท่ีมุ่งเป้าแก้ปัญหาเรื่องความขัดแย้งและจัดการเรื่องสิทธิในการทำกินและการดูแลพื้นที่ตามกฏหมายใหม่ ทั้งในรูปแบบป่าชุมชนและกฏหมายอุทยาน ม19 และ ม65 เพื่อเป็นการสร้างแรงจูงใจถาวรที่จะสร้างรายได้ที่ควบคู่ไปกับการดูแลป่า ทั้งการทำเกษตรยั่งยืนและการท่องเที่ยวเชิงฟื้นฟูธรรมชาติ ซึ่งจะเป็นการลดสร้างรายได้ใหม่เพื่อทดแทนพื้นที่เกษตรที่ใช้ไฟในป่า ลดการใช้ไฟเพื่อหาของป่าและล่าสัตว์ และเมื่อมีรายได้มั่นคงก็จะทำให้ชุมชนมีทรัพยากรเพียงพอที่จะจัดการดูแลพื้นที่ป่ารอบๆได้ ไม่ต้องพึ่งพางบจากหน่วยงานภายนอกในที่สุด โดยโครงการจะสนับสนุนกิจกรรมทางเศรษฐกิจเหล่านี้หลังฤดูไฟ เพื่อเป็นการแก้ปัญหาและพัฒนาโอกาสที่ยั่งยืนของชุมชนผู้พิทักษ์ป่า 

โครงการนี้เป็นโครงการความร่วมมือระหว่างหลายหน่วยงาน บริหารจัดการโดยสถาบัน ChangeFusion ภายใต้มูลนิธิบูรณะชนบทแห่งประเทศไทยฯ​  โดยมีภาคีดังต่อไปนี้ มูลนิธิสภาลมหายใจเชียงใหม่, มูลนิธิเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืนภาคเหนือ, มูลนิธิฮักเมืองน่าน, เทใจ, ชุดโครงการวิจัยภาคป่าไม้เพื่อแก้ฝุ่น PM2.5 ของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่, สถาบันธรรมรัฐเพื่อการจัคพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อม, คณะอนุกรรมการรัฐบาลเปิดของสำนักงาน กพร, สสส, The Centre for Humanitarian Dialogue (HD), The Next Forest, FORRU