ส้วมโรงเรียน โดยมูลนิธิกระจกเงา

    “การเข้าห้องส้วมที่ปลอดภัย ล้วนมีผลต่อสุขภาพ ความเป็นส่วนตัว และศักดิ์ศรีของคน” วันที่ 19 พ.ย. ของทุกปี องค์การสหประชาชาติ ได้มีมติเห็นชอบให้เป็นวัน วันส้วมโลก (World Toilet Day; WTD) ด้วยตระหนักถึงปัญหาด้านสุขาภิบาลของคนทั่วโลก ซึ่งพบว่ามีเกือบ 5,000 ล้านคนที่มีส้วมไม่ได้มาตรฐาน

    ห้องสุขาหรือห้องส้วมสาธารณะไม่ว่าจะเป็นห้องสุขาหรือห้องส้วมในห้างสรรพสินค้า ในตลาด ในปั๊มน้ำมัน หรือแม้แต่ห้องส้วมในโรงเรียน ในแต่ละวันก็มีคนใช้ร่วมกันเป็นจำนวนมาก ซึ่งถ้าห้องส้วมนั้นไม่ได้รับการดูแลให้มีความสะอาดและความปลอดภัย ผู้ใช้ก็จะมีความเสี่ยงต่อการที่จะได้รับเชื้อโรคต่าง ๆ ได้ ดังนั้นปัญหาเรื่องห้องสุขาหรือห้องส้วมที่ถูกสุขลักษณะจึงเป็นเรื่องสำคัญ เพราะอาจนำไปสู่ความไม่ปลอดภัยต่าง ๆ ทั้งจากเชื้อโรค สัตว์ และมนุษย์เองอีกด้วย

ห้องสุขาหรือห้องส้วมของโรงเรียน ในท้องถิ่นห่างไกล

    ห้องสุขาหรือห้องส้วมถือเป็นหนึ่งในด้านอาคารสถานที่ภายในโรงเรียนที่ต้องมีความสะอาด ปลอดภัย และเพียงพอต่อการใช้สอยของเด็กนักเรียน ในขณะที่ปี พ.ศ.2550 ประเทศไทย โดยกรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ได้ทำการสำรวจเกี่ยวกับห้องน้ำในโรงเรียนในสังกัดสำนักงานคณะกรรมการประถมศึกษา เทศบาล และกรมสามัญศึกษาทั่วประเทศ กว่า 10,000 โรงเรียน พบว่า มีห้องน้ำเพียง 15 % ที่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานของกรมอนามัย ในเรื่องของความสะอาด (Heathy) ความเพียงพอ (Accessibility) และความปลอดภัย (Safety)

    จังหวัดเชียงรายเป็นจังหวัดชายแดนที่มีลักษณะภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นพื้นที่สูงสลับกับภูเขา ด้วยลักษณะทางภูมิประเทศดังกล่าวโรงเรียนและนักเรียนจำนวนไม่น้อยกระจายอยู่ตามโรงเรียนในอำเภอซึ่งเป็นพื้นที่ห่างไกล และจากการทำการศึกษาด้วยการสุ่มสำรวจข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับห้องน้ำในโรงเรียนจำนวน 20 โรงเรียน ในเขตอ.แม่จัน และ กลุ่มโรงเรียนตำบลแม่ยาว/ดอยฮางอำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย โดยนำเกณฑ์มาตรฐานของกรมอนามัย ในเรื่องของความสะอาด (Heathy) ความเพียงพอ (Accessibility) และความปลอดภัย (Safety) ของห้องสุขาในโรงเรียนมาพิจารณา จะพบว่า

    • ด้านความเพียงพอ : หลายโรงเรียนมีห้องสุขาที่ไม่เพียงพอต่อจำนวนนักเรียน จึงไม่สามารถแบ่งแยกการใช้งานได้ ทำให้เด็กชายและหญิงต้องใช้ห้องน้ำร่วมกัน และบางโรงเรียนเด็กเล็กระดับอนุบาลไม่มีห้องน้ำเฉพาะที่เหมาะสมกับวัย ต้องใช้ร่วมกับเด็กโต

    • ด้านความปลอดภัย : หลายโรงเรียนสภาพของห้องสุขามีสภาพที่ทรุดโทรม ไม่ปลอดภัยสำหรับเด็ก ทั้งในเรื่องของโครงสร้างที่ผุพัง แตกหัก เสียหาย สามารถสร้างอันตรายต่อเด็กได้ สุขภัณฑ์และระบบต่าง ๆ เริ่มเสื่อมสภาพ ไม่สามารถใช้งานได้ตามปกติ ส่งผลต่อการดูแลรักษาความสะอาด ทำให้กลายเป็นแหล่งสะสมของเชื้อโรค ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากอายุการใช้งานที่ยาวนานของห้องสุขาและไม่ได้รับการซ่อมบำรุงอย่างเหมาะสม ส่วนที่มักพบปัญหาคือหลังคาที่ผุพัง ผนังแตกร้าว และประตูเสียหาย

    • ด้านความสะอาด : ปัญหาส่วนใหญ่เกิดจากอายุการใช้งานของห้องสุขา ซึ่งนอกจากอายุการใช้งานและความเสื่อมโทรมทำให้ยากต่อการดูแลและรักษาความสะอาดแล้ว บางโรงเรียนมีปัญหาเรื่องของระบบน้ำใช้ในจุดห้องสุขา ไม่มีระบบเก็บน้ำสำรองเป็นการเฉพาะส่วน เมื่อเจอปัญหาขาดแคลนน้ำก็นำไปสู่ปัญหาเรื่องของความสะอาด และอีกประเด็นที่สำคัญคือพฤติกรรมการใช้และดูแลห้องสุขาสาธารณะที่ถูกวิธี

    โดยสาเหตุหลักของปัญหาห้องสุขาในโรงเรียนในท้องถิ่นห่างไกล คือ

    1) ขาดแคลนงบประมาณ เพราะโอกาสที่โรงเรียนต่าง ๆ โดยเฉพาะในโรงเรียนขนาดกลางและเล็กในท้องถิ่นห่างไกล จะได้รับงบประมาณในการซ่อมบำรุงอาคารสถานที่น้อยมาก ในแต่ละปีที่มีการเสนอเรื่องไปก็จะมีไม่กี่โรงเรียนที่ได้รับอนุมัติ และแม้นว่าจะได้รับอนุมัติงบประมาณแล้วกว่างบจะมาก็จะมีความล่าช้าข้ามปี และถึงแม้นว่าจะได้งบประมาณมาแต่ก็มีอาคารสถานที่หลายส่วนในโรงเรียนที่ต้องการการซ่อมบำรุงเช่นกัน ดังนั้นแต่ละโรงเรียนจึงจำเป็นต้องจัดลำดับความสำคัญในการซ่อมบำรุง และห้องสุขามักจะเป็นลำดับท้าย ๆ ในการปรับปรุง/ซ่อมบำรุงหรือจัดสร้างให้เพียงพอ

    2) พฤติกรรมการใช้ห้องน้ำ ห้องส้วม ซึ่งถือว่าเป็นสิ่งที่สำคัญ นักเรียนจำนวนไม่น้อยในท้องถิ่นห่างไกลยังมีพฤติกรรมการใช้ห้องสุขาโดยเฉพาะห้องสุขาสาธารณะที่ยังไม่ถูกวิธี ขาดความเข้าใจ ใส่ใจ และยังไม่เห็นความสำคัญของสุขอนามัยจากการใช้และร่วมกันดูแลรักษาห้องสุขารวม

    ดังนั้นเพื่อสุขอนามัยที่ดีของเด็กนักเรียนในพื้นที่ชนบทห่างไกล และเพื่อเป็นการสร้างเสริมสุขนิสัยที่ดีด้านสุขาภิบาลให้กับเด็กในท้องถิ่นห่างไกล มูลนิธิกระจกเงาจึงได้จัดทำโครงการ “ส้วมโรงเรียน" ขึ้น เพื่อให้เด็กนักเรียนในท้องถิ่นห่างไกลมีห้องสุขาที่ถูกสุขลักษณะใช้อย่างเพียงพอ ปลอดภัย และสะอาด  มีสุขอนามัยที่ดีขึ้น มีความเข้าใจและตระหนักในเรื่องของสุขภาวะที่ดี จากการใช้ห้องสุขาที่สะอาด ถูกสุขลักษณะ  อีกทั้งยังมุ่งหวังว่าสังคมจะเห็นความสำคัญในเรื่องของสุขาภิบาลของเด็ก และมีส่วนร่วมในการดูแลและแบ่งปันเพื่อเด็ก ๆ ในท้องถิ่นห่างไกลร่วมกัน