อ่านยิ้ม อิ่มสมอง น้องอ่านฟรี 2569

การให้หนังสือ คือการมอบ “โลกอีกใบ” ให้เด็กคนหนึ่งได้เลือกสำรวจด้วยตัวเอง 

ไม่ว่าโลกที่เขาอยู่จะเป็นอย่างไร แต่การมอบโอกาสในการเข้าถึงหนังสือที่กระตุ้นความคิดและเปิดโอกาสให้พวกเขาได้ตั้งคำถาม ค้นพบคำตอบได้ด้วยตัวเอง และจะทำให้เขามองโลกอย่างมีความหมาย 

สำนักพิมพ์สานอักษร คือ สำนักพิมพ์ที่ใช้พลังของ "หนังสือภาพ" หรือ "Picture Book" เพื่อส่งมอบสิ่งนั้นให้ถึงมือเด็กๆ เราตั้งใจผลิตหนังสือภาพที่เปิดพื้นที่ให้เด็กได้ตีความเรื่องราวด้วยตนเอง ไม่ใช่เพียงแค่เพื่อฝึกการอ่านหรือภาษาเท่านั้น แต่เพื่อฝึกการมองโลก ฝึกคิด และตีความ ภายใต้ความเชื่อว่า “เด็กทุกคนมีศักยภาพในการคิด วิเคราะห์ และเข้าใจโลก จากประสบการณ์ของตนเอง” 

โครงการ อ่านยิ้ม อิ่มสมอง น้องอ่านฟรี ถือกำเนิดขึ้นจากความเชื่อที่ว่า การอ่านไม่ใช่การรับสาร แต่คือการเดินทางภายในของเด็กแต่ละคน หนังสือภาพที่เราคัดสรรและจัดทำ จึงไม่ได้มีไว้เพื่อบอกคำตอบ หากแต่เพื่อชวนให้เด็กสร้างความหมาย และเห็นคุณค่าของการเรียนรู้ที่เริ่มจากภายในตัวเอง โครงการนี้ จึงไม่ใช่เพียงการมอบหนังสือนิทานให้กับเด็ก แต่คือการมอบโอกาสให้เด็กๆ ได้เรียนรู้ด้วยตัวเอง และสร้างรากฐานของการเป็นผู้เรียนรู้ตลอดชีวิตผ่านหนังสือ 

หนังสือนิทานส่วนหนึ่งจะส่งไปยังโรงเรียนที่ขาดแคลนหรือมีทุนทรัพย์น้อย ภายใต้เครือข่ายของมูลนิธิโรงเรียนรุ่งอรุณ และการดำเนินงานของ กองทุนเพื่อความเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) จำนวน อย่างน้อย 200 โรงเรียน โดยมีมูลค่าหนังสือในราคาทุนชุดละ 2,500 บาท 

ร่วมเป็นส่วนหนึ่งของ “การให้” ที่มอบโอกาสการคิด การตีความ ผ่านสื่อที่เข้าถึงได้ง่ายที่สุด เรียนรู้ง่ายที่สุด และมีประสิทธิภาพที่สุด ร่วมกับมูลนิธิโรงเรียนรุ่งอรุณ สำนักพิมพ์สานอักษร  และกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา และร่วมเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างพื้นที่การเรียนรู้ตลอดชีวิตผ่านหนังสือนิทานไปด้วยกัน

..........
ความเป็นมาของโครงการ

ในขณะที่เด็กทั่วโลกได้โตมากับหนังสือภาพที่ชวนให้คิดและตีความ เด็กไทยจำนวนมากยังเข้าไม่ถึงสื่อที่มีความสำคัญต่อกระบวนการคิดตั้งแต่ในวัยเริ่มต้นเช่นนี้ เพราะระบบการศึกษายังมองมันเป็นแค่ “สื่อเสริม” ไม่ใช่ “หน้าต่างแห่งการเรียนรู้” โครงการ อ่านยิ้ม อิ่มสมอง น้องอ่านฟรี โดยสำนักพิมพ์สานอักษร จึงอยากชวนทุกคนร่วมส่งหน้าต่างแห่งการเรียนรู้นี้ไปถึงมือเด็กทั่วประเทศไทย เพื่อให้พวกเขาได้ เริ่มต้นชีวิตด้วยจินตนาการ ความคิดสร้างสรรค์ และทักษะที่จะพาพวกเขาอ่านโลกกว้างด้วยตนเอง

หนังสือภาพสำหรับเด็กมิได้เป็นเพียงสื่อที่ใช้สอนภาษา หากแต่เป็นเครื่องมือสำคัญที่เปิดโอกาสให้เด็กได้ฝึกกระบวนการคิด รู้สึก และตีความด้วยตนเอง หนังสือประเภทนี้มีลักษณะเฉพาะที่ผสมผสานระหว่าง "ศิลปะในภาพ" และ "ศิลปะในถ้อยคำ" โดยไม่เน้นการสื่อสารแบบตรงไปตรงมา หากแต่ทิ้งพื้นที่ให้ผู้อ่าน โดยเฉพาะเด็กได้สร้างความหมายของเรื่องราวด้วยประสบการณ์และกรอบความเข้าใจของตนเอง 

อย่างไรก็ตาม หนังสือภาพประเภทนี้ยังไม่เป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลายในประเทศไทย และยังไม่ได้รับการสนับสนุนอย่างเป็นระบบ ทั้งในระดับการผลิต การเผยแพร่ และการใช้ในพื้นที่การเรียนรู้ต่างๆ ทำให้หนังสือภาพที่เปิดพื้นที่ให้เด็กได้ตีความด้วยตนเองกลายเป็นของหายากโดยเฉพาะในบริบทของโรงเรียนหรือชุมชนที่ห่างไกล

ในระบบการศึกษาไทยโดยทั่วไป หนังสือยังถูกใช้ในลักษณะ "เครื่องมือในการสอนให้เด็กอ่านออก" โดยมีเป้าหมายหลักอยู่ที่การเร่งรัดทักษะพื้นฐานทางภาษา เช่น การสะกดคำ อ่านคล่อง หรือการจับใจความแบบพื้นฐาน ส่งผลให้การเรียนรู้ภาษากลายเป็นกระบวนการจำมากกว่าการเข้าใจ ทั้งที่งานวิจัยด้านภาษาศาสตร์ และจิตวิทยาการเรียนรู้ยืนยันว่าวิธีการที่เชื่อมโยงภาษาเข้ากับประสบการณ์ ความรู้สึก และการตีความของผู้เรียน จะช่วยพัฒนา "ความเข้าใจอย่างลึกซึ้ง" (deep comprehension) และส่งเสริมทักษะคิดวิเคราะห์ได้อย่างยั่งยืน

นอกจากนี้เด็กจำนวนมาก โดยเฉพาะในพื้นที่ที่มีความหลากหลายทางภาษา เช่น พื้นที่สามจังหวัดชายแดนใต้ ยังเผชิญอุปสรรคจากการเรียนรู้ภาษาไทยที่ไม่สอดคล้องกับบริบททางวัฒนธรรมของตนเอง เมื่อการสอนภาษาไทยถูกแยกออกจากเรื่องราวหรือความหมายที่มีความสัมพันธ์กับชีวิตของพวกเขาโดยตรง ความเข้าใจและแรงจูงใจในการอ่านจึงลดลงอย่างมีนัยสำคัญ

การตีความโลกด้วยตัวเอง: พื้นฐานของการเป็นเจ้าของการเรียนรู้

การเรียนรู้ที่แท้จริงไม่ได้เริ่มจากการท่องจำหรือการทำตามคำสั่ง หากแต่เริ่มจากการที่ผู้เรียนสามารถตั้งคำถาม ตีความ และเชื่อมโยงสิ่งที่เรียนรู้เข้ากับประสบการณ์ของตนเองได้ การตีความ (interpretation) จึงไม่ใช่เพียงทักษะทางภาษา แต่คือกระบวนการทางปัญญาที่สะท้อนถึงความเป็น "เจ้าของการเรียนรู้" (ownership learning) อย่างลึกซึ่ง 

เด็กที่มีโอกาสได้ตีความ ไม่ว่าจะผ่านเรื่องเล่าหรืองานศิลปะในหนังสือภาพ กำลังฝึกกระบวนการคิดเชิงวิพากษ์ โดยที่พวกเขาไม่รู้ตัว พวกเขากำลังเรียนรู้ว่า ความหมายไม่จำเป็นต้องถูกป้อนมาจากผู้ใหญ่เสมอไป แต่สามารถสร้างขึ้นจากกระบวนการและความเข้าใจภายในตัวเอง โดยใช้ประสบการณ์ ความรู้สึก และบริบทเฉพาะตัวเป็นตัวกำหนด เมื่อเด็กได้รับพื้นที่ในการตีความ เข้าจึงเห็นว่าตนเอง "มีที่มีทาง และมีเสียง" ที่จะแสดงออกและสร้างความหมายต่อโลกใบนี้

มองผ่าน Bologna: งานเทศกาลหนังสือภาพในฐานะเครื่องมือพัฒนามนุษย์

เมื่อเดือนเมษายน 2568 สำนักพิมพ์สานอักษร ได้รับเชิญจาก Bologna Children Book Fair ในฐานะตัวแทนสำนักพิมพ์จากประเทศไทยให้ทางไปร่วมแสดงงานที่ประเทศอิตาลี ซึ่งในงานนี้ถือได้ว่าเป็นมหกรรมหนังสือภาพสำหรับเด็กที่ใหญ่ที่สุดในโลก การเดินทางครั้งนี้เปิดโลกทัศน์ให้เราได้เห็นมากกว่าความหลากหลายของหนังสือ หากแต่สะท้อนถึงวิธีคิดของสังคมที่ให้ "ศิลปะและจินตนาการ" เป็นจุดตั้งต้นของการพัฒนาเด็กอย่างลึกซึ้ง

ในหลายประเทศที่มีระบบการศึกษาก้าวหน้า เช่น ฝรั่งเศล อิตาลี เยอรมนี หรือประเทศในกลุ่มนอร์ดิก หนังสือภาพไม่ได้ถูกมองว่าเป็นสื่อเพื่อ "ปูพื้นฐานทางภาษา" เท่านั้น แต่เป็นเครื่องมือทางวัฒนธรรมที่เชื่อมโยงระหว่างโลกภายนอกกับโลกภายในของเด็ก การเลือกหนังสือให้เด็กไม่ใช่การมองว่า "เล่มไหนจะสอนอะไร" แต่เป็นการมองว่า "เล่มไหนจะเปิดประเด็น หรือตั้งคำถามอะไร" เปิดมุมมองใหม่ให้กับเด็กที่เป็นผู้อ่านได้รู้ว่าตัวเขาเองมีสิทธิ์ และมีความสามารถในการ "สร้างความหมาย" ให้กับสิ่งที่อ่านได้

เมื่อเทียบกับสังคมไทยและประเทศในเอเชียส่วนใหญ่ เรากลับพบว่าหนังสือภาพยังคงถูกผูกไว้กับบทเรียน และการควบคุมความคิดของเด็กอย่างแนบเนียน มี "ข้อคิด" บรรจุไว้ท้ายเรื่อง มีตัวละครที่ถูก-ผิดชัดเจน มีเป้าหมายเพื่อสร้างพฤติกรรมมากกว่ากระตุ้นกระบวนการภายใน เพื่อให้เด็กเกิดกระบวนการเรียนรู้ด้วยตัวเอง

นี่จึงไม่ใช่แค่ความแตกต่างทางวัฒนธรรมของ "รูปแบบหนังสือ" แต่คือความต่างของวิธีคิดต่อ "มนุษย์" และ "เด็ก" ในสังคมนั้นๆ ว่า เราเชื่อหรือไม่ว่าเด็กมีศักยภาพในการเข้าใจความซับซ้อนของโลกตั้งแต่เล็ก? เราไว้วางใจให้เด็กตีความด้วยตัวเองได้แค่ไหน? และเราพร้อมจะปล่อยให้ "ความรู้" เกิดขึ้นในเด็กเอง โดยไม่จำเป็นต้องป้อนให้เสมอไปหรือไม่?

การเดินทางครั้งนี้ทำให้เห็นชัดขึ้นว่าการ "อ่านเพื่อเข้าใจโลก" หรือ "อ่านโลก" ซึ่งเป็นประเด็นสำคัญที่สำนักพิมพ์สานอักษรพยายามสื่อสารกับสังคมผ่านการผลิตหนังสือภาพคุณภาพนั้นนั้น ไม่อาจเกิดขึ้นได้หากเราไม่ยอมให้เด็ก "ตีความโลก" ด้วยตัวเขาเอง และนั้นคือหัวใจสำคัญของการเรียนรู้ในศตวรรษใหม่

นอกจากนี้การสร้างวัฒนธรรมการอ่านที่หลากหลาย และสร้างความเข้าใจในการทำงานของเด็กร่วมกับหนังสือ จะไม่มีทางเกินขึ้นได้ในประเทศดังกล่าวเลย ถ้าไม่ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลในการผลิต ซื้อ และเผยแพร่ไปยังชุมชนทั่วทั้งประเทศ นี่จึงเป็นอีกหนึ่งที่มีของโครงการอ่านยิ้ม อิ่มสมอง น้องอ่านฟรี 2568 นี้

อ่านได้ อ่านรู้ อ่านลึก: แนวทางการถอดบทเรียนและสื่อสารต่อสังคมของสำนักพิมพ์สานอักษร

การทำงานของสำนักพิมพ์สานอักษร ไม่ได้หยุดอยู่เพียงการผลิตหนังสือภาพคุณภาพเท่านั้น หากแต่ให้ความสำคัญกับการสร้างความเข้าใจเรื่องการอ่านเชิงตีความ ผ่านกระบวนการถอดบทเรียน และสื่อสารที่เป็นระบบ โดยอ้างอิงแนวคิด "Reading the lines, Reading between the lines, Reading beyond the lines" 

• Reading the lines คือ การอ่านออก อ่านตามเนื้อความ เข้าใจเนื้อเรื่องและโครงสร้างพื้นฐาน
• Reading between the lines คือ การอ่านตีความ อ่านระหว่างบรรทัด สังเกตสิ่งที่ไม่ได้พูดออกมาตรงๆ เข้าใจนัยยะ อารมณ์ ความรู้สึก และความหมายที่ซ่อนอยู่
• Reading beyond the lines คือ การอ่านต่อยอด ขยายความคิดเชื่อมโยงเรื่องราวไปสู่โลกภายนอกและโลกภายในของเด็กเอง ช่วยให้เกิดการสะท้อนคิดตั้งคำถาม และเรียนรู้จากมุมมองใหม่ และสร้างความหมายใหม่จากหนังสือ

กรอบแนวคิดนี้ถูกนำมาใช้ทั้งในการวิเคราะห์หนังสือภาพ (Picture Book Decode) การพัฒนาสื่อประกอบการอ่าน และการจัดเวิร์กช็อปหรือกิจกรรมกับครูและผู้ปกครอง โดยมีเป้าหมายเพื่อให้การอ่านไม่เป็นเพียงทักษะ แต่เป็นเครื่องมือของการคิดและการเติบโตภายในอย่างแท้จริง

สานอักษรจึงมุ่งเน้นการผลิตสื่อที่ช่วยให้ผู้ใหญ่รอบตัวเด็กเข้าใจว่า การอ่านที่ลึกซึ้งไม่จำเป็นต้องเริ่มจากการสอน แต่เริ่มจากการอยู่ร่วมกับหนังสืออย่างเปิดใจ และเปิดพื้นที่ให้เด็กได้อ่านโลก" ในแบบของตัวเอง

หนังสือภาพคุณภาพในความหมายของสานอักษร

หนังสือคุณภาพมิได้หมายถึงหนังสือที่มีภาพสวยหรือภาษาละเมียดละไมเพียงอย่างเดียว แต่คือหนังสือที่ออกแบบมาอย่างตั้งใจ เพื่อให้เด็กมีส่วนร่วมกับเรื่องราวอย่างลึกซึ้ง เป็นหนังสือที่ไม่บอกคำตอบสำเร็จรูป แต่เปิดพื้นที่ให้เด็กได้ตั้งคำถาม และตีความด้วยกรอบประสบการณ์ของตนเอง

องค์ประกอบสำคัญของหนังสือภาพคุณภาพในแบบของสารอักษร ได้แก่:

• เรื่องราวที่ซ่อนความหมายหลายชั้น ซึ่งสามารถเข้าถึงได้ในหลายระดับ ทั้งสำหรับเด็กเล็กที่อ่านภาพ และเด็กโตที่อ่านบริบท
• ภาพประกอบที่ไม่เป็นเพียงคำอธิบายเนื้อหา แต่ทำหน้าที่เป็นตัวเล่าเรื่องอีกชุดหนึ่ง ควบคู่และบางครั้งก็ขัดแย้งกับข้อความ เพื่อเปิดพื้นที่ให้เด็ก “อ่านภาพ” และสร้างความหมายจากการสังเกตุด้วยตัวเอง
• โครงสร้างเปิด (open-ended narrative) ที่ไม่มีข้อคิดตายตัว แต่กระตุ้นให้เด็กตั้งคำถาม คิดย้อน และเชื่อมโยงกับโลกของตนเอง
• ความเคารพต่อเด็ก ทั้งในแง่ของความซับซ้อนทางอารมณ์ และความสามารถในการเข้าใจประเด็นที่ลึกซึ้ง เช่น ความเปาะบาง ความตาย ความหลากหลาย หรือความไม่ยุติธรรม

หนังสือเช่นนี้ไม่เพียงเป็นเครื่องมือในการสอนภาษา แต่เป็น "กระจก" ที่ให้เด็กสะท้อนตัวเองและ "หน้าต่าง" ที่พาเด็กให้มองเห็นโลกที่กว้างขึ้น หนังสือภาพคุณภาพจึงเป็นทั้งสื่อ และกระบวนการเรียนรู้ที่เชื่อมโยงระหว่างภาษากับอารมณ์ จินตนาการกับความเข้าใจตนเองและโลกภายในกับภายนอก