สร้างฝายแกนดินซีเมนต์ ต้านภัยแล้งแบบมีส่วนร่วมชุมชนต้นน้ำน่าน

ปัญหาสังคมและวิธีการแก้ไขปัญหา

พื้นที่ของจังหวัดน่านส่วนใหญ่เป็นพื้นที่เขาสูงชัน การกักเก็บน้ำไว้สำหรับอุปโภคบริโภคเพื่อการเกษตรเป็นไปได้ค่อนข้างยากลำบาก ดังนั้นการขาดแคลนน้ำจึงส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อประชาชนโดยเฉพาะในช่วงหน้าแล้ง

อำเภอสันติสุข จังหวัดน่าน ประกอบด้วยพื้นที่ 3 ตำบล มีประชากรราว 15,681 คน มี “ลำน้ำมวบ” ไหลผ่าน ซึ่งน้ำจะไหลลงที่ลำน้ำยาวและไหลลงไปยังแม่น้ำน่าน ลำน้ำมวบจึงนับว่าเป็นแหล่งน้ำที่สำคัญที่ชาวบ้านทั้ง 3 ตำบล 18 หมู่บ้านใช้ประโยชน์จากลำน้ำแห่งนี้ในการดำรงชีวิต ผลิตน้ำประปาหมู่บ้าน รวมถึงการทำการเกษตร 

ลำน้ำมวบจะประสบปัญหาแห้งขอดตั้งแต่ช่วงกลางเดือนพฤศจิกายนจนถึงช่วงหน้าแล้ง ทุกปีชาวบ้านจะช่วยกันบรรจุกระสอบทรายมากั้นลำน้ำ แต่พอถึงฤดูฝนน้ำหลากก็จะถูกน้ำพัดหายไปหมด และของบประมาณมาซื้อกระสอบทราย กระสอบปุ๋ยเป็นประจำทุกปี บางปีที่แล้งมากๆ น้ำไม่พอใช้ต้องมีการเปิดปิดน้ำเป็นช่วงเวลา หน่วยงานท้องถิ่นต้องใช้รถขนน้ำไปให้บริการตามหมู่บ้าน

มูลนิธิส่งเสริมการเรียนรู้ชุมชนวัดโป่งคำ ร่วมกับหน่วยงานภาคีเครือข่ายในพื้นที่ มีแผนก่อสร้างขยายฝายแกนดินซีเมนต์ในพื้นที่ลำน้ำมวบกระจายในทุกตำบล จำนวน 4 จุด ได้แก่

• จุดที่ 1 บ้านห้วยแฮ้ว ตำบลพงษ์
• จุดที่ 2 บ้านโป่งคำ ตำบลดู่พงษ์
• จุดที่ 3 บ้านน้ำโซ้ง ตำบลดู่พงษ์
• จุดที่ 4 บ้านป่าอ้อย ตำบลป่าแลวหลวง

การสร้างฝายชะลอน้ำแกนดินซีเมนต์จึงเป็นส่วนหนึ่งในการบรรเทาปัญหาการขาดแคลนน้ำได้เป็นอย่างดี จะช่วยยกระดับน้ำใต้ดินให้สูงขึ้น สระเก็บน้ำที่อยู่บริเวณใกล้เคียงมีปริมาณน้ำเพิ่มขึ้น เกษตรกรทั้งสองฟากฝั่งได้อาศัยน้ำในการทำการเกษตร พื้นดินยังมีความชุ่มชื้น ฟื้นฟูระบบนิเวศน์ และเป็นต้นทุนน้ำดิบหล่อเลี้ยงชีวิตให้ชุมชน มีความแข็งแรงทนทาน อีกทั้งยังมีราคาถูกใช้ต้นทุนในการก่อสร้างต่ำ สามารถสร้างเสร็จได้อย่างรวดเร็วโดยใช้ระยะเวลาเพียง 5 – 15 วัน และมีประสิทธิภาพในการชะลอและเก็บกักน้ำได้เป็นอย่างดี คนในชุมชนสามารถมีส่วนร่วมในการก่อสร้าง และซ่อมแซมได้ด้วยตัวเอง เป็นเทคโนโลยีที่เหมาะสมกับท้องถิ่น 

ตัวอย่างความสำเร็จ: ฝายแกนดินซีเมนต์วัดโป่งคำ

ฝายแกนดินซีเมนต์วัดโป่งคำ ตำบลดู่พงษ์ อำเภอสันติสุข จังหวัดน่าน เป็นตัวอย่างความสำเร็จของการสร้างฝายแกนดินซีเมนต์ขนาดใหญ่ที่สุดในจังหวัดน่าน ซึ่งก่อสร้างแล้วเสร็จช่วงกลางเดือนธันวาคม 2566 ที่ผ่านมา ซึ่งเกิดจากความร่วมมือของหลายภาคส่วน โดยได้รับการสนับสนุนงบประมาณ CSR จากการไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย (กฟผ.) รวมทั้งได้รับการสนับสนุนเครื่องจักรในการก่อสร้างจากองค์การบริหารส่วนจังหวัดน่าน ได้รับการสนับสนุนการดำเนินงานจากองค์การบริหารส่วนตำบลดู่พงษ์ ซึ่งเป็นเจ้าของพื้นที่ โดยมีนายช่างผู้ชำนาญงานจากองค์การบริหารส่วนจังหวัดแพร่เข้ามาให้ความช่วยเหลือและให้คำแนะนำในการสร้างฝาย ซึ่งทั้งหมดอยู่ภายใต้การประสานการดำเนินงานของพระครูสุจิณนันทกิจ เจ้าอาวาสวัดโป่งคำ และนายอำเภอสันติสุข ตลอดจนพี่น้องประชาชนในพื้นที่ ซึ่งเป็นทั้งแรงงานและกำลังในด้านเสบียงอาหาร

ฝายแกนดินซีเมนต์ที่เกิดจากความร่วมมือร่วมใจของพี่น้องบ้านโป่งคำนี้ ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ มีน้ำเอ่อขึ้นไปถึง 500 เมตร ชาวบ้านได้ประโยชน์ 300 ครัวเรือน เป็นพื้นที่ 500 กว่าไร่ พื้นที่มีความชุ่มชื้นกลับมา สามารถนำน้ำมาใช้ประโยชน์ในการเกษตรหลังฤดูทำนาได้ ลดปัญหาการขาดแคลนน้ำกินน้ำใช้ในช่วงฤดูแล้ง เมื่อถึงฤดูน้ำหลากฝายจะจมน้ำ สามารถนำไปเป็นโมเดลในการสร้างฝายอื่นๆ ในลำน้ำสาขาหลักของจังหวัดน่านต่อไป